Μελισσοκομικοί χειρισμοί από το Α έως το Ω

Πηγή: Ορεινή μέλισσα

Κάποιοι, νέοι συνήθως, μελισσοκόμοι, όταν ακούνε για χειρισμούς, ο νους τους πάει κυρίως στο άνοιγμα της κυψέλης και στους χειρισμούς των πλαισίων. Αυτό, ίσως να οφείλεται στο ότι το άνοιγμα της κυψέλης είναι εκείνο που τους φοβίζει, μα συνάμα και τους εντυπωσιάζει περισσότερο.

Όμως, οι μελισσοκομικοί χειρισμοί έχουν πολύ μεγαλύτερο εύρος και περιλαμβάνουν πολλά περισσότερα πράγματα απ αυτό. 

 Σήμερα θα προσπαθήσουμε να τους παραθέσουμε όλους και  να τους «ομαδοποιήσουμε» κατά κάποιο τρόπο, έτσι ώστε να γίνει ξεκάθαρο το πεδίο δράσεων που καταλαμβάνουν, κυρίως στους νέους μελισσοκόμους.

Θα πρέπει να αναφέρουμε κατ αρχάς πως τους χειρισμούς, ανάλογα με το πεδίο που εφαρμόζονται,  μπορούμε να τους κατατάξουμε σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες.

Έτσι έχουμε τους χειρισμούς στα μελίσσια, τους χειρισμούς στις βασίλισσες, τους χειρισμούς στο μελισσοκομείο μας και τους χειρισμούς στην αποθήκη – εργαστήριο μας.

Ας δούμε αναλυτικά τι περιλαμβάνει η κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες:

1-Χειρισμοί στα Μελίσσια:

• Επιθεωρήσεις: Αφορούν τις εργασίες που γίνονται στο εσωτερικό της κυψέλης, απαιτούν το άνοιγμα αυτής και είναι η πλέον ενδιαφέρουσα και λεπτή ενασχόληση ενός μελισσοκόμου.

• Τροφοδοσίες: Αφορά το τάισμα των μελισσιών με έτοιμες φυσικές (μέλι) ή τεχνητές (σιρόπια – ζυμάρια) τροφές. Γίνονται είτε για να διεγείρουμε τη γέννα της βασίλισσας, είτε για να σώσουμε τα μελίσσια μας από λιμοκτονία, όταν δεν υπάρχουν τροφές στη φύση, είτε γιατί  εφαρμόζουμε διάφορους χειρισμούς, είτε για να κάνουμε βασιλοτροφία.

• Συνενώσεις: Είναι η δημιουργία ενός δυνατού μελισσιού από δυο ή και περισσότερα άλλα. Γίνεται είτε τέλος άνοιξης-αρχές καλοκαιριού, για να φτιάξουμε μεγάλους πληθυσμούς και να πάμε στις κύριες ανθοφορίες-στόχους με βάσιμες ελπίδες για μια καλή σοδιά, είτε το φθινόπωρο για να μπορέσουν να ξεχειμωνιάσουν με επιτυχία τα μελίσσια μας.

• Μεταγγίσεις: Ονομάζουμε την μεταφορά-τοποθέτηση μελισσοσμηνών μέσα σε μια κυψέλη. Μπορεί να αφορά μελίσσια αφεσμού, μελίσσια από εγχώριες κυψέλες (κοφίνια κλπ), η ακόμα και μελισσοδέματα (αφορά πληθυσμούς μελισσών χωρίς πλαίσια που διακινούνται σε άλλες χώρες, αλλά που στην Ελλάδα δεν είναι διαδεδομένος τρόπος ανάπτυξης).

• Κοψίματα-Παραφυάδες:Αφορά την εργασία κατά την οποία δημιουργούμε ένα ή περισσότερα μικρά, νέα μελίσσια από υλικά – δηλαδή, πλαίσια, μέλισσες και γόνο- που παίρνουμε από κάποιο δυνατό μελίσσι.

• Ορφάνιας: Αφορά τις ενέργειες που πρέπει να κάνουμε προκειμένου να αποκτήσει και πάλι βασίλισσα, κάποιο μελίσσι που την έχασε.

• Αρρενοτοκίας: Αφορά τις ενέργειες που πρέπει να κάνουμε όταν σε ένα μελίσσι (ορφανό κατά βάση)  κάποιες εργάτριες ωοτοκούν, με αποτέλεσμα τα πλαίσια να έχουν και/ή μόνο κηφηνοκελιά.

• Παραπλάνησης: Αναφέρεται στο σύνολο των ενεργειών που πρέπει να κάνουμε, προκειμένου οι μέλισσες της μιας κυψέλης να μην μπερδεύονται και εισέρχονται σε κάποια άλλη κοντινή. Αυτό πετυχαίνεται βάφοντας διαφορετικά τις κοντινές κυψέλες, βάζοντας σημάδια κοντά ή πάνω σε αυτές, η ακόμα  και διαφοροποιώντας τον προσανατολισμό των εισόδων τους.

• Λεηλασίας: Είναι το σύνολο των προληπτικών, μα και κατασταλτικών, μέτρων απέναντι  στο φαινόμενο κατά το οποίο οι μέλισσες, βρίσκοντας «αφύλακτες» γλυκαντικές ουσίες – μέλια κυρίως- κάνουν επιδρομή και το καταληστεύουν. Κατά την εξέλιξη αυτού του φαινομένου οι μέλισσες παθαίνουν παροξυσμό και η αντιμετώπιση του από τον μελισσοκόμο απαιτεί προσοχή και ψυχραιμία. Ισχύει και εδώ το ρητό : «Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία».

• Σμηνουργίας: Σμηνουργία είναι η φυσική διεργασία που έχουν επιλέξει τα μελίσσια για να πολλαπλασιαστούν. Δημιουργούν μια νέα ή και περισσότερες  βασίλισσες και εγκαταλείποντας την κυψέλη  – ένα μέρος του πληθυσμού - με την παλιά βασίλισσα αναζητούν μια νέα φωλιά. Το φυσικό αυτό φαινόμενο ο μελισσοκόμος οφείλει ή να το αποτρέψει ή να το εκμεταλλευτεί, συλλαμβάνοντας τους αφεσμούς για να αυξήσει τη δύναμη του μελισσοκομείου του.

• Ποτίσματος: Είναι η μέριμνα του μελισσοκόμου για την αδιάλειπτη παροχή κατάλληλου νερού στα μελίσσια του.

• Σκίασης-Προφύλαξη: Αφορά μια σειρά από επιλογές που έχει ο μελισσοκόμος προκειμένου να προστατεύσει τα μελίσσια τους, από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, κατά κύριο λόγο.

2-Χειρισμοί στις Βασίλισσες:

• Εκτροφή Βασιλισσών: Αναφερόμαστε στην περιορισμένη δημιουργία βασιλισσών που εφαρμόζει κάποιος μελισσοκόμος για δική του χρήση, αν η φυσική διαδικασία παραγωγής αυτών δεν τον ικανοποιεί, μα ούτε και η αγορά τους τον συμφέρει.

• Τράπεζα Βασιλισσών: Ονομάζουμε την δημιουργία κατάλληλων «χώρων», όπου μπορούμε να διατηρήσουμε, για κάποιο διάστημα, τις βασίλισσες που έχουμε εκθρέψει ή αγοράσει. Οι χώροι αυτοί είναι κατάλληλα διαμορφωμένες κυψέλες ή και κάποιος άλλος εξοπλισμός (ειδικά πλαίσια – κλουβιά κλπ)

• Εισαγωγή Βασιλισσών: Αφορά όλες εκείνες τις τεχνικές που απαιτούνται, προκειμένου μια νέα βασίλισσα να εισαχθεί σε ένα ξένο μελίσσι και να γίνει αποδεκτή.

• Περιορισμοί Βασιλισσών: Αφορούν όλες εκείνες τις τεχνικές που σκοπό έχουν να περιορίσουν, για κάποιο διάστημα, την βασίλισσα είτε σε κάποιο συγκεκριμένο πάτωμα – στην περίπτωση χειρισμών σε πολυώροφα συγκροτήματα – είτε σε κάποιο μέρος του εμβριοθαλάμου. 

3-Χειρισμοί στο Μελισσοκομείο:

• Μεταφορές Μελισσιών: Είναι το σύνολο των ενεργειών που πρέπει να κάνουμε προκειμένου να μεταφέρουμε τα μελίσσια μας σε έναν τόπο «μεγάλης» ανθοφορίας. Περιλαμβάνει την εξεύρεση του κατάλληλου χώρου, την προετοιμασία (εξασφάλιση αερισμού, ασφάλιση κλειδιών συγκράτησης της κάθε κυψέλης, την μελισσοστεγανοποίηση, την φόρτωση, την μεταφορά, την εκφόρτωση, την συνένωση (αν προβλέπεται) και τέλος το άνοιγμα της πόρτας των κυψελών.

• Τοποθέτηση Μελισσιών: Είναι το σύνολο των επιλογών μας, προκειμένου τα μελίσσια μας να έχουν την μέγιστη δυνατή, προστασία, λειτουργικότητα και ασφάλεια, στους διάφορους τόπους που τα μεταφέρουμε και εγκαθιστούμε. 

• Τρύγος Μελισσιών:Αποτελεί την αποκορύφωση των μελισσοκομικών χειρισμών, με την έννοια πως όλα τα άλλα που κάνει κατά τη διάρκεια του έτους ένας μελισσοκόμος, αποσκοπούν στην δικαίωση αυτής της διαδικασίας. Ο τρύγος περιλαμβάνει τρεις διακριτές φάσεις. Την προετοιμασία, δηλαδή την οργάνωση του τρύγου, την συλλογή των πλαισίων μελιού και την αφαίρεση του μελιού από τα πλαίσια.  

• Διαχείμαση Μελισσιών: Αναφέρεται στο σύνολο των ενεργειών που πρέπει να κάνουμε προκειμένου τα μελίσσια μας  να περάσουν με επιτυχία την φάση τους αυτή και να παραμείνουν «ετοιμοπόλεμα», για την επόμενη μελισσοκομική περίοδο. Περιλαμβάνει την εξασφάλιση τροφής, την προστασία από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, από την υγρασία, από εισβολείς και την διευθέτηση των πλαισίων με τον καλύτερο δυνατό τρόπο γι αυτή την περίοδο.

4-Χειρισμοί στην Αποθήκη-Εργαστήριο.

• Απολύμανση κυψελών: Μια διαδικασία που πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο. Ο πιο δόκιμος τρόπος είναι το φλόγιστρο, η χρήση του οποίου πρέπει να γίνεται με μέτρο και προσοχή. 

• Απολύμανση εργαλείων: Γίνεται και αυτή με φλόγα, όπου μπορεί να εφαρμοστεί ή με διάλυμα χλωρίνης, όπου δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φλόγα, όπως πλαστικά μέρη κλπ. 

• Επισκευές κυψελών: Είναι όλες εκείνες οι εργασίες που επιβάλλονται για να παραμένουν πάντα οι κυψέλες μας κατάλληλες και ασφαλείς για να φιλοξενήσουν μέλισσες. Περιλαμβάνουν επιδιόρθωση σκασιμάτων, στοκάρισμα χαραμάδων, βάψιμο, έλεγχο συνδέσμων κλπ.

• Συντήρηση Εξοπλισμού: Αναφέρεται κυρίως στις εργασίες ελέγχου και συντήρησης, αν χρειάζεται, που πρέπει να κάνουμε στον βοηθητικό μελισσοκομικό μας εξοπλισμό, όπως είναι ο μελιτοεξαγωγέας μας, το μαχαίρι απολέπισης, η συσκευή συρμάτωσης κλπ.

• Μικροκατασκευές: Εδώ συγκαταλέγονται οι συρματώσεις πλαισίων, η κατασκευή κάθετων χωρισμάτων, αυτοσχέδιων τροφοδοτών κλπ.

• Τακτοποίηση υλικού: Ο καλός μελισσοκόμος πρέπει να είναι ένας νοικοκυρεμένος επαγγελματίας. Θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να γνωρίζει που έχει το κάθε τι που απαιτεί η δουλειά του, αλλά και ότι άλλο έκτακτο και βοηθητικό υλικό τυχόν χρειαστεί, όπως σύρματα, καρφιά, βίδες κλπ.

Αυτοί όλοι οι μελισσοκομικοί χειρισμοί που αναφέρονται πιο πάνω εκτελούνται από εμάς τους μελισσοκόμους, κατά τη διάρκεια του έτους, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο συχνά, αφού η κάθε εποχή έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και τα μελίσσια μας τις δικές τους ξεχωριστές ανάγκες.

Σε γενικές γραμμές έχουμε τους χειρισμούς του Φθινοπώρου, τους χειρισμούς του Χειμώνα, τους χειρισμούς της Άνοιξης και τους χειρισμούς του Καλοκαιριού.

Όπως όμως είναι γνωστό, και οι μήνες της κάθε εποχές έχουν τις δικές τους ιδιαιτερότητες, με αποτέλεσμα οι χειρισμοί μας να διαφοροποιούνται ακόμα και από μήνα σε μήνα της κάθε εποχής. 

Στο παρόν άρθρο μας θα αναφερθούμε επιγραμματικά στους τέσσερις βασικούς εποχιακούς χειρισμούς, αφήνοντας την πιο λεπτομερή ανάλυση που αφορά τον κάθε μήνα, να την κάνουμε ξεχωριστά, σε επόμενα άρθρα μας.

1-Χειρισμοί  Φθινοπώρου:

• Εκμεταλλευόμαστε τις ανθοφορίες και τις μελιτοεκκρίσεις της εποχής.

• Καταπολεμάμε τις ασθένειες.

• Προχωράμε σε συνενώσεις των αδυνάτων μελισσιών.

• Εξασφαλίζουμε καλές συνθήκες διαχείμασης και δημιουργούμε προϋπόθεσης ανοιξιάτικης ανάπτυξης.  

2-Χειρισμοί  Χειμώνα:

• Κάνουμε ελάχιστες επισκέψεις στα μελίσσια

• Ελέγχουμε επάρκεια τροφών-Τροφοδοτούμε.

• Καταπιανόμαστε με όλες τις εσωτερικές δουλειές. (απολύμανση, συντήρηση και κατασκευές υλικού)

• Ενημερωνόμαστε-Μελετάμε. 

3-Χειρισμοί  Άνοιξης:

• Κάνουμε διεγερτική Τροφοδοσία. 

• Ελέγχουμε για ασθένειες- Τις αντιμετωπίζουμε.

• Κάνουμε τους απαραίτητους χειρισμούς πλαισίων.

• Αντιμετωπίζουμε τη σμηνουργία – Συλλαμβάνουμε τους αφεσμούς.

• Βάζουμε ορόφους.

• Δημιουργούμε παραφυάδες.

• Κάνουμε Βασιλοτροφία, αν έχουμε επιλέξει αυτό το τρόπο.

• Εκμεταλλευόμαστε  τις εποχιακές Ανθοφορίες-Μελιτοεκκρίσεις.

4-Χειρισμοί  Καλοκαιριού:

• Κάνουμε συνενώσεις – Εφαρμόζουμε εντατικές μεθόδους.

• Εκμεταλλευόμαστε κύριες ανθοφορίες.

• Τρυγάμε. 

Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση, θα θέλαμε να διευκρινίσουμε πως οι χειρισμοί που αναφέρουμε πιο πάνω είναι αυτοί που «αναγκαστικά» πρέπει να εκτελέσει στην διάρκεια του έτους ο κάθε μελισσοκόμος που στόχο έχει, κυρίως, την παραγωγή μελιού. με τους κλασικούς τρόπους.

Ο μελισσοκόμος εκείνος που εφαρμόζει κάποια ειδική μέθοδο εντατικής εκμετάλλευσης, που κάνει βασιλοτροφία για εμπορικούς λόγους, που παράγει κυρίως βασιλικό πολτό, που συλλέγει κυρίως γύρη ή που συλλέγει το δηλητήριο των μελισσών, κάνει ασφαλώς και άλλους εξειδικευμένους χειρισμούς, οι οποίοι τις περισσότερες φορές απαιτούν και ειδικό εξοπλισμό.

Θέλουμε να πιστεύουμε πως η πιο πάνω «συστηματοποίηση» και συνοπτική περιγραφή των μελισσοκομικών χειρισμών, θα βοηθήσει, τους νέους μελισσοκόμους, που πολλές φορές μπερδεύονται ακούγοντας για χειρισμούς, μελισσοκομικές εργασίες και διάφορες τεχνικές και αδυνατούν να τα βάλουν όλα αυτά σε μία τάξη. 

Ελπίζουμε όμως να φανεί χρήσιμη και στους πιο έμπειρους, με την έννοια ότι έτσι θα παρακολουθήσουν πιο ξεκούραστα τους αναλυτικούς μηνιαίους  χειρισμούς που θα ξεκινήσουμε από τον ερχόμενο μήνα, αλλά και τις επί μέρους παρουσιάσεις όλων αυτών των χειρισμών ξεχωριστά, που θα συνεχίσουμε να κάνουμε στο μέλλον.

Επιμέλεια: Μανόλης Δερματης, ερευνητής μελισσοκόμος, συγγραφέας του βιβλίου "Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας"